Né tránh giáo dục giới tính là đẩy con vào nguy hiểm: Những điều cha mẹ nên nói khi con dậy thì

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tình trạng mang thai ở tuổi vị thành niên vẫn ở mức đáng lo ngại, cứ trung bình 44 trẻ chào đời từ các bà mẹ 15–19 tuổi trên mỗi 1.000 ca sinh. Tại các quốc gia đang phát triển, mỗi năm ước tính xảy ra ít nhất 10 triệu ca mang thai ngoài ý muốn ở nhóm tuổi này.

Tại Việt Nam, số liệu trong giai đoạn 2020–2023 cho thấy xu hướng gia tăng rõ rệt các bệnh lây truyền qua đường tình dục. Bệnh viện Da liễu TP.HCM báo cáo, sùi mào gà là bệnh có số ca mắc cao nhất năm 2023 với 38.124 trường hợp. Số ca giang mai tăng gấp đôi, từ 4.899 ca (2020) lên 10.063 ca (2023). Bệnh lậu cũng tăng nhẹ từ 1.295 lên 1.696 ca trong cùng kỳ. Các bệnh lý lây truyền qua đường tình dục khác tăng mạnh, từ 9.138 ca năm 2020 lên đến 24.848 ca năm 2023.

Song song với đó, tỷ lệ phá thai ở tuổi vị thành niên tại Việt Nam tiếp tục ở mức đáng chú ý. Mỗi năm, cả nước ghi nhận khoảng 300.000–400.000 ca phá thai ở nhóm 15–19 tuổi, chiếm gần 20% tổng số ca. Riêng tại Bệnh viện Từ Dũ (TP.HCM), năm 2022 có tới 708 trường hợp dưới 18 tuổi đến xin bỏ thai ngoài ý muốn.

Những con số trên cho thấy tình trạng quan hệ tình dục sớm, mang thai ngoài ý muốn và nguy cơ mắc bệnh lây truyền qua đường tình dục ở tuổi vị thành niên đang là vấn đề hiện hữu và ngày càng đáng lo. 

Né tránh giáo dục giới tính nguy cơ đẩy trẻ vào nguy hiểm bệnh tật

Chia sẻ với PV Tạp chí Trẻ em Việt Nam, ThS. BS. Phan Thu Hằng, Giảng viên Đại học Y Hà Nội, Bác sĩ Bệnh viện Phụ sản Trung ương cho biết, hiện nay các bậc phụ huynh thường hiểu lầm nói chuyện giới tính với trẻ là “vẽ đường cho hươu chạy” và đây cũng là rào cản lớn nhất khiến nhiều trẻ thiếu kiến thức, dễ gặp rủi ro về sức khỏe sinh sản.

Theo bác sĩ Hằng, điều đầu tiên cần nhìn nhận là thực tế tuổi dậy thì của trẻ hiện nay đang đến sớm hơn trước, chủ yếu rơi vào giai đoạn cuối tiểu học và đầu THCS. Nếu việc giáo dục giới tính diễn ra quá sớm thì không phù hợp, nhưng ngược lại, việc cung cấp thông tin quá muộn có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng.

Bác sĩ Hằng phân tích: “Thời điểm phù hợp nhất để giáo dục giới tính là khi trẻ bắt đầu bước vào dậy thì. Khi các bé gái xuất hiện kinh nguyệt, các bé trai có hiện tượng xuất tinh – đó chính là ‘thời điểm vàng’ để cha mẹ và thầy cô đồng hành, cung cấp thông tin đúng cách”.

Nếu cơ thể trẻ đã có những biến đổi đặc trưng của dậy thì mà người lớn vẫn né tránh chủ đề này trẻ sẽ dễ rơi vào vùng nguy hiểm. Sự tò mò tự nhiên về giới tính, nếu không được dẫn dắt, sẽ khiến các em tìm đến thông tin sai lệch hoặc những nội dung độc hại trên mạng.

Theo chuyên gia, giáo dục giới tính bài bản giúp trẻ hiểu đúng về cơ thể, nhận thức rõ rủi ro và biết cách tự bảo vệ bản thân, thay vì hành động theo cảm xúc hoặc tò mò. Bác sĩ Hằng cho biết thêm, với xu hướng dậy thì ngày càng sớm, các buổi truyền thông, tư vấn cần được thực hiện sớm hơn so với trước đây. “Hiện nay, giai đoạn lý tưởng để can thiệp là năm cuối cấp một và năm đầu cấp hai. Đây là khoảng thời gian vàng để trang bị kiến thức, giúp trẻ bước vào tuổi dậy thì một cách an toàn và chủ động”.

Chiến lược giúp cha mẹ “đi dây” cùng con giữa những cơn bão thông tin trên mạng

Theo Thạc sĩ Tâm lý học Phương Thuý, Tiến sĩ Đo lường Đánh giá trong Giáo dục, ngoài gia đình, mạng xã hội và bạn bè ảnh hưởng rất lớn đến nhận thức của trẻ về tình yêu và giới tính. 

Theo ThS. Phương Thuý, cha mẹ cần nhìn nhận rõ thực tế: không thể cô lập con hoàn toàn khỏi mạng xã hội hay bạn bè bởi đó là môi trường sống tự nhiên của thế hệ trẻ ngày nay. Sự cấm đoán tuyệt đối thường phản tác dụng, khiến con tò mò hơn và tìm cách truy cập bí mật. Trong khi đó, thông tin trên mạng đa dạng cả tích cực lẫn tiêu cực; điều quan trọng không phải là loại bỏ, mà là giúp con biết phân biệt. Vì vậy, cha mẹ cần có những chiến lược cụ thể và thực tế.

Thứ nhất, hãy xây dựng mối quan hệ tin cậy và duy trì đối thoại thường xuyên. Khi con cảm thấy cha mẹ là người có thể chia sẻ, các em sẽ chủ động hỏi khi gặp điều băn khoăn, thay vì đi tìm câu trả lời ở những nguồn không an toàn. Lắng nghe nhiều hơn phán xét, đồng thời khéo léo gợi mở để định hướng nhận thức đúng đắn.

Thứ hai, giúp con học cách đánh giá độ tin cậy của thông tin và rèn luyện tư duy phản biện. Cha mẹ có thể cùng con phân tích một nội dung trên mạng: “Theo con, điều này có đúng không?”, “Nguồn này có đáng tin không?”, “Nếu rơi vào tình huống này, con sẽ làm gì?”. Những cuộc trò chuyện như thế giúp trẻ biết cách tự bảo vệ mình trước những luồng thông tin sai lệch.

Thứ ba, cha mẹ cần làm gương trong hành vi sử dụng mạng xã hội. Hãy để con thấy cách người lớn tiếp nhận và chia sẻ thông tin một cách có trách nhiệm, tôn trọng người khác và biết giữ ranh giới cá nhân. Trẻ học rất nhiều từ quan sát, và hành vi của cha mẹ chính là bài học sống động nhất.

Điều quan trọng là: định hướng không đồng nghĩa với áp đặt. Khi trẻ được tôn trọng, được lắng nghe và đồng hành, các em sẽ tự hình thành hệ giá trị và khả năng điều chỉnh hành vi. Đó mới là nền tảng bền vững để các em bước vào tuổi trưởng thành một cách an toàn, hiểu biết và có trách nhiệm.